Klinoatakamit jest minerałem miedzi, o wzorze Cu₂(OH)₃Cl. Twardość 3, gęstość ok. 3,8 g/cm³. Za „samodzielny” minerał uznano go pod koniec XX wieku. Należy do grupy atakamitu, a jego nazwa jest połączeniem tego słowa z nawiązaniem do jednoskośnej geometrii jego kryształu, ang. monoclinic. Atakamit pochodzi oczywiście od pustyni Atakama w Chile.
Jest to rzadki minerał, który znaleziono w około 60 miejscach na świecie, głównie w Chile, a także na południu Kalifornii i Arizony w USA, w Hiszpanii oraz w Grzbiecie Środkowoatlantyckim na szerokości geograficznej Karaibów.
Niestety informacji na jego temat można znaleźć niewiele. Klinoatakamit ma interesujące właściwości magnetyczne, co jest przedmiotem badań fizyków kwantowych. W połączeniu z kwasem borowym jest stosowany w onkologii, do aktywowania systemu odpornościowego w guzach nowotworowych.
Może przy okazji napiszę więc co nieco o chlorze. Jak być może pamiętamy ze szkoły, jest to pierwiastek z grupy 17. układu okresowego, czyli fluorowców. Jako jeden z kilku pierwiastków występuje w stanie gazowym w warunkach normalnych – ma postać zielonkawego gazu. Po angielsku nazwa chloru brzmi chlorine i zdarzyło mi się widzieć, jak niedouczeni tłumacze „przekładają” to na „chloryna”.
Choć związki chloru znane są od starożytności (przede wszystkim sól kamienna, występująca w przyrodzie jako minerał halit), sam pierwiastek został otrzymany i zbadany dopiero w 1774 roku przez szwedzkiego aptekarza i chemika Scheelego, który przeprowadził reakcję kwasu solnego HCl i ditlenku manganu. Przez kilkadziesiąt lat jednak usiłowano wtłoczyć to w (uznawaną wtedy za obowiązującą) teorię, że każdy kwas zawiera tlen. Zatem niektórzy chemicy twierdzili, iż jest to w rzeczywistości związek tlenu z jakimś pierwiastkiem, który nazwano muriaticum (od ówczesnej angielskiej nazwy kwasu solnego muriatic acid). Dopiero eksperymenty Humphry’ego Davy’ego, który otrzymał chlor w 1810 roku drogą elektrolizy stopionych chlorków i nadał mu obecnie używaną nazwę, zostały uznane na potwierdzenie tez Scheelego.
Podobnie jak inne pierwiastki z grupy fluorowców, chlor ma 7 elektronów walencyjnych i brakuje mu jednego do mitycznego „oktetu”, czyli szczególnie trwałej konfiguracji, w której powłoka walencyjna jest całkowicie zapełniona. Konfigurację taką mają z natury rzeczy mało aktywne gazy szlachetne (z wyjątkiem helu), zaś chlor i inne fluorowce łatwo ją uzyskują, zabierając jakiemuś innemu pierwiastkowi jeden elektron. Dzięki temu mają silne właściwości utleniające i przechodzą w aniony takie jak Cl⁻. Aniony chlorkowe znajdziemy w najpopularniejszych związkach chloru: wspomnianym już kwasie solnym (który jest wodnym roztworem chlorowodoru HCl) oraz jego pochodnych, chlorkach. Chlor tworzy też liczne połączenia z tlenem, w tym kwasy (np. kwas chlorowy(VII) HClO₄), a także związki chloroorganiczne (takie jak chloroform CHCl₃).
Sam chlor jest silnie toksyczny, powoduje podrażnienie skóry, oka i układu oddechowego, i może być śmiertelnie trujący przy wdychaniu. Gazowy chlor został użyty jako pierwsza broń chemiczna w historii nowożytnej, przez Niemców podczas I wojny światowej. Został też kilkakrotnie użyty podczas ataków terrorystycznych w Iraku (2007, 2014) oraz przez Syrię. W czerwcu 2022 roku w jordańskim porcie Akaba doszło natomiast do wypadku: pojemnik zawierający 25 ton chloru urwał się z dźwigu i spadł na jeden ze statków. W wyniku pęknięcia przechowywany pod ciśnieniem gaz wydostał się; 13 osób zginęło, a 265 zostało rannych. W wyniku wdychania gazowy chlor reaguje z wodą obecną w ludzkim ciele, dając mieszaninę kwasu chlorowego(I) i chlorowodorowego (solnego). Są to bardzo reaktywne związki: pierwszy ma silne właściwości utleniające (jego sole są używane do produkcji wybielaczy), a drugi jest mocnym, żrącym kwasem.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Marko Burkhardt, Luigi Chiappino, JP Barral, Vincent Bourgoin × 2, Rafa Muñoz Alvarado, Georges Favreau (wiodące), Christophe Boutry, Juan Miguel Segura, Stephan Wolfsried, Fabre Minerals https://www.fabreminerals.com]
