Szerlit zwany też szerlem (ang. schorl lub schörl) jest boranowym minerałem żelaza o skomplikowanym wzorze NaFe²⁺₃Al₆(Si₆O₁₈)(BO₃)₃(OH)₃(OH). Twardość 7, gęstość ok. 3,2 g/cm³. Jest to czarna odmiana turmalinu, znana i użytkowana prawdopodobnie od późnego średniowiecza. Pierwszy materialny dowód pochodzi z 1505 roku, z zapisków niejakiego Ulricha Rüleina von Calwa, a nazwa minerału wywodzi się od saksońskiej wioski Schörl, która nazywała się tak przed 1400 rokiem. W pobliżu tej wioski znajdowała się kopalnia, w której wydobywano między innymi kasyteryt i szerlit (oba wyglądają podobnie i mają nawet zbliżoną twardość, mimo iż kasyteryt ma dużo prostszy skład chemiczny: SnO₂). W innych źródłach można znaleźć informację, że nazwa szerlitu pochodzi od starogermańskiego schörl, co oznacza minerały płonne towarzyszące rudzie. W późniejszych stuleciach używano nazw schürl, Schurel, Schörle, Schurl, aż w krajach niemieckojęzycznych przyjęła się nazwa Schörl. Z kolei w krajach anglojęzycznych funkcjonowały nazwy shorl, shirl, common schorl, schörl oraz „czarny turmalin”.
Czarny? Napisałem, że szerlit jest czarny? To nie do końca prawda, w rzeczywistości jest oliwkowozielony, co lepiej pasuje do kationów żelaza(II). Ale ta zieloność jest widoczna tylko w cieniutkich kryształkach, tak jak na zdjęciu pana Bonaciny – natomiast w grubych kryształach gdzieś się chowa, a takie właśnie szerlit tworzy częściej.
Szerlit jest najbardziej rozpowszechnioną odmianą turmalinu, znajdowano go na wszystkich kontynentach. W Polsce występuje głównie na Dolnym Śląsku, w okolicach Świeradowa Zdroju, Szklarskiej Poręby, Jeleniej Góry, Strzegomia, Niemczy itd., ale także na Górnym Śląsku, gdzie znaleziono szerlit w torfowiskach w rejonie Pszczyny. Występuje też w Tatrach Zachodnich.
Jak można przeczytać w Wikipedii, szerlit „powstaje wskutek borowej pneumatolizy związanej z magmą granitową. Pojawia się w granitoidach oraz pegmatytach granitowych. Jest obfity wśród skał zmetamorfizowanych wskutek metasomatozy kontaktowej (głównie pneumatolizy) – grejzeny, skarny, kwarcyty turmalinowe. W tej strefie może tworzyć także skały turmalinowe”. Spróbujmy to przełożyć na ludzki język. Pneumatoliza oznacza procesy zachodzące pod wpływem gorących par i gazów w temperaturze 400÷650°C. Metasomatoza natomiast zachodzi w wyniku pneumatolizy i jest procesem wymiany składników skał, co prowadzi do ich przeobrażeń i powstawania skał metamorficznych (o rodzajach skał pisałem onegdaj)
Szerlit ma niewiele zastosowań, dziś jest atrakcyjny głównie dla kolekcjonerów. Bywał stosowany do wyrobu biżuterii, głównie pogrzebowej. Wedle znakomitego tłumaczenia zamieszczonego na jednej ze stron kamiennomagicznych, „ten leczniczy kryształ służy do ochrony przed negatywami i mówi się, że tworzy relaksujące, ale bezpieczne środowisko. Gatunki mineralne – system kryształowy Schorl – trójkąt kamień urodzenia – wyrównanie czakry Koziorożca – Atrybuty kryształu podstawowego: Silna ochrona przed negatywną energią i zamiarami. Wspomaga neutralność i zrelaksowany wygląd Wyrzuca napięcie i łagodzi stres. Może być stosowany w kratkach ochronnych w domu”. Zatem jeśli ktoś ma w domu kratkę ochronną, może zainstalować w niej szerlit, aby ochronić się przed negatywami, wspomóc sobie zrelaksowany wygląd i wyrzucić napięcie. Miejmy tylko nadzieję, że nie chodzi o elektryczne, bo to może pozbawić nas prądu.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Rob Lavinsky & irocks.com × 5, Carles Millan × 2, Utrera, Enrico Bonacina, Rui Nunes, Harald Schillhammer (wiodące), Harold Moritz]
