Stelleryt lub steleryt (ang. stellerite), wzór Ca₄(Si₂₈Al₈)O₇₂·28H₂O, jest minerałem zeolitowym z grupy stilbitu i tworzy szereg ze stilbitem wapniowym (NaCa₄(Si₂₇Al₉)O₇₂·28H₂O), który bardzo przypomina wyglądem. Minerały te można rozróżnić tylko za pomocą analizy chemicznej, np. przez badanie obecności sodu lub metodami instrumentalnymi. Twardość 4,5, gęstość 2,13 g/cm³.
Jest to minerał średnio rozpowszechniony, znaleziono go w ok. 200 miejscach na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. W Polsce jak dotąd nie odnotowano znalezisk, najbliżej pojawił się niedaleko Budziszyna (Bautzen) w Niemczech południowo-wschodnich (na południe od autostrady A4).
Stelleryt występuje w jamach w skałach bazaltowych, a także w różnorodnych środowiskach hydrotermalnych, np. w spękaniach skał w okolicy gorących źródeł. Może przyjmować bardzo różnorodny wygląd – najczęściej krystalizuje w formie skupisk płytkowatych kryształów barwy pomarańczowej lub łososiowej, które często tworzą też formy kuliste. Prócz tego może być bezbarwny, żółty, jasnobrązowy i zielony.
Minerał ten jest anizotropowy, to znaczy, że jego właściwości optyczne zależą od kierunku patrzenia.
Nazwa stellerytu pochodzi od nazwiska jego odkrywcy, Georga Wilhelma Stellera, niemieckiego podróżnika i zoologa z pierwszej połowy XVIII wieku. Steller pochodził z Nurembergu, a zasłynął przede wszystkim badaniami geografii i przyrody Syberii oraz Alaski. Po przybyciu do Rosji współpracował z poznanym w Cesarskiej Akademii Nauk innym niemieckim przyrodnikiem, Danielem Messerschmidtem z Gdańska. Dwa lata po śmierci Messerschmidta ożenił się z wdową po nim i uzyskał w ten sposób dostęp do notatek Messerschmidta z podróży po Syberii, których ten nie przekazał rosyjskiej Akademii. W 1740 roku Steller wziął udział w drugiej wyprawie Beringa na Kamczatkę, gdzie przezimował prowadząc badania i organizując szkołę w miejscowej osadzie.
Potem na powrót dołączył do ekspedycji, która opływała południowe wybrzeża Alaski (wcześniej przekroczył Cieśninę Beringa na saniach zaprzężonych w psy). Tam jako pierwszy europejski przyrodnik miał okazję stanąć na lądzie alaskańskim i prowadzić badania (wskutek oporu dowódcy wyprawy tylko przez 10 godzin). W drodze powrotnej wyprawa była trapiona szkorbutem – oficerowie drwili z prób leczenia tej choroby podejmowanych przez Stellera, tymczasem jedynie on i jego asystent byli od niej wolni. Poważne osłabienie załogi doprowadziło do rozbicia się ekspedycji w pobliżu wyspy zwanej dziś Wyspą Beringa (sam Bering, człowiek w podeszłym wieku, zmarł tam mimo wysiłków Stellera; zginęła też połowa członków wyprawy).
Mimo trudnych warunków bytowania Steller dokładnie zbadał wyspę i odkrył tam gatunek dużego pływającego ssaka, nazwanego później krową morską (Stellera). W 1742 roku członkowie wyprawy zdołali zbudować nowy statek ze szczątków jednej z rozbitych jednostek i wyruszyli w drogę powrotną. Steller pozostał na Kamczatce, gdzie prowadził dalsze badania i dał się poznać jako sympatyk miejscowej ludności. Niestety doprowadziło to do oskarżenia go o wszczynanie buntu, wskutek czego został aresztowany i przewieziony do Irkucka (miasto nad Angarą, leżące mniej więcej pośrodku południowej granicy Syberii). Co prawda uwolniono Stellera od podejrzeń, ale w drodze powrotnej do Sankt Petersburga przyrodnik zachorował i zmarł w Tiumeniu na Uralu.
Steller jest uważany za odkrywcę ponad 10 gatunków zwierząt i roślin, z których dwa już wymarły: wspomniana krowa morska (dziś zwana syreną morską) i praktycznie nielotny kormoran okularowy. Najbardziej efektownym z tych gatunków jest oczywiście owa syrena morska (dwa ostatnie zdjęcia) – wielki gatunek ssaka pływającego z rodziny diugoniowatych, który osiągał długość do 9 metrów i wagę do 30 ton. Było to zwierzę roślinożerne dobrze przystosowane do życia w zimnych północnych wodach (gdzie występowało dość licznie w plejstocenie). Oznaczało to m.in. obecność grubej warstwy tłuszczu pod skórą, co czyniło syrenę morską atrakcyjnym celem polowań dla ludności miejscowej, natomiast Europejczycy polowali na nią dla skóry. To i inne niekorzystne czynniki doprowadziły do wytępienia zwierzęcia, które uznano za wymarłe jeszcze przed 1770 rokiem.
Na koniec jeszcze tradycyjna wycieczka w krainę szurii i magii kamieni. Stelleryt wspiera jakoby stabilność emocjonalną i zmiany prowadzące do przemian osobistych (to w końcu stabilność wspiera czy zmienność?). Ma uroczą wibrację oparta na sercu, umożliwia lepsze rozumienie nauk duchowych i wzmacnia moc twórczą myśli. Zastosowany w medytacji dobrze działa na górne czakry i wspomaga nawiązywanie kontaktu z aniołami. Amen.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Demetrius Pohl, Roger Lang, B.Z.Kantor, Rob Lavinsky & irocks.com × 4, Christian Bracke, Volker Betz, Weinrich Minerals, Bill Morgenstern – Earth Moods]
