Diaspor jest minerałem glinu o prostym wzorze AlO(OH) – tlenek wodorotlenek glinu. Zabarwienie bardzo różnorodne, może być bezbarwny, żółtawy, fioletowy, zielony, brązowy… Twardość 6,5-7 (dość spora, ale od tego minerału już niedaleko do korundu, który jest jedną z odmian tlenku glinu), gęstość do 3,5 g/cm³. Nazwę otrzymał na początki XIX wieku od greckiego słowa διασπείρειυ, czyli „rozsypywać się”, ponieważ kruszy się w płomieniu dmuchawki, rozsypując się gwałtownie w perłowe łuski. W wysokiej temperaturze przechodzi natomiast w korund. Występuje w złożach boksytu (to jest mieszanina wodorotlenków glinu, stanowiąca główną rudę tego metalu), można go znaleźć na całym świecie.
Diaspor jest stosowany jako ruda glinu, topnik (dodatek obniżający temperaturę topnienia) przy obróbce stali, do produkcji materiałów ogniotrwałych, jako składnik farb. Bywa też wykorzystywany w jubilerstwie, choć duże egzemplarze są dość rzadkie. Ceny oszlifowanych egzemplarzy są bardzo różne (nie ma jednej ceny za karata) – od około 100 złotych po kilka tysięcy. Odmiana znajdowana od lat 50. XX wieku w Anatolii (Turcja), o nazwie sułtanit (ang. zultanite i błędnie po polsku „zultanit”) albo caryt charakteryzuje się dobrze ukształtowanymi, dużymi kryształami. Tureckie złoża pochodzą z okresu od późnego paleocenu przez eocen i oligocen, czyli mają od 60 do 25 milionów lat. Naszyjnik z największym na świecie 96-karatowym sułtanitem, zwany „Tarczą sułtana”, jest wart półtora miliona dolców (ostatnie zdjęcie, dzieło Stephena Kotlowskiego).
Marketing jubilerski posunął się do zabawnego nadużycia, ponieważ rozpowszechnia informację, że sułtanit – nieznany przed XX wiekiem – występował w biżuterii znanej z serialu „Wspaniałe stulecie” sułtanki Hurrem. Tymczasem nazwę „sułtanit” wymyślił dopiero w minionym stuleciu turecki właściciel tamtejszej kopalni Murat Akgun. Mimo teoretycznie sugestywnej nazwy kamienia można to więc raczej między bajki włożyć…
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Rob Lavinsky & irocks.com, OT. Ljostad, J. Ralph, David J. Eicher, Matteo Chinellato, John H. Betts, Stephen Kotlowski]
