Ekebergit jest minerałem zawierającym rzadko spotykane metale o nazwie tor i niob – wzór ThFeNb₂O₈. Odkryty niedawno w niemieckim kamieniołomie w pobliżu Koblencji i zatwierdzony w 2018 roku. O więcej informacji trudno, nazwa pochodzi prawdopodobnie od jednej z miejscowości Ekeberg w Niemczech (aczkolwiek nazywa się tak również jedna z dzielnic Oslo). Dawniej nazwę tę nosił minerał werneryt z grupy skapolitów (na cześć odkrywcy tantalu Andersa Gustava Ekeberga), aczkolwiek wygląda on zupełnie inaczej. Ekebergit torowo-niobowy krystalizuje w postaci czarnych płytek.
Niob jest szarym metalem paramagnetycznym, który na powietrzu w temperaturze pokojowej pokrywa się powoli niebieskawym nalotem tlenku. Stosuje się go głównie jako dodatek stopowy do stali konstrukcyjnej wysokiej jakości, a ponadto do produkcji magnesów nadprzewodzących używanych między innymi w aparaturze do MRI i nowoczesnych akceleratorach cząstek. Niob i jego stopy są obojętne dla organizmu, stosuje się je więc do protez i wszczepów medycznych, takich jak rozruszniki serca. Niob powstaje w wyniku zderzeń gwiazd neutronowych. Jego nazwa pochodzi od imienia Niobe, córki Tantala, mitycznej greckiej królowej, ukaranej za pychę śmiercią dwanaściorga dzieci.
Tor jest słabo radioaktywnym, bardzo aktywnym chemicznie metalem paramagnetycznym, znajdującym się w układzie okresowym za aktynem i dwa miejsca przed uranem. Jest srebrzysty, a na powietrzu pokrywa się nalotem czarnego tlenku. Odkryto go w 1829 roku i nazwano oczywiście na cześć Thora, boga młotków. Jest jednym z najcięższych „trwałych” pierwiastków, to znaczy względnie trwałych, ponieważ wszystkie jego izotopy są radioaktywne, ale najtrwalszy izotop ma okres półtrwania ponad 14 miliardów lat, co odpowiada mniej więcej wiekowi Wszechświata 🙂 Kiedyś stosowano go jako dodatek stopowy do elektrod spawalniczych, przy wytwarzaniu przyrządów naukowych, zwłaszcza precyzyjnych przyrządów optycznych (soczewki z domieszką ditlenku toru) oraz jako składnik żarników w lampach gazowych (to jest taka siatka, która w płomieniu rozżarza się do wysokiej temperatury i emituje silne białe światło – kiedyś używana powszechnie w latarniach oświetlających ulice). Dziś jednak tor już praktycznie wycofano z użycia z powodu jego radioaktywności; wykorzystuje się go jedynie jako paliwo będące zamiennikiem uranu w pewnych typach reaktorów jądrowych. Powstał w jądrach gasnących gwiazd w rezultacie wychwytu szybkich neutronów i został rozproszony po Wszechświecie przez wybuchy supernowych.
[zdjęcia: pierwsze mindat.org, reszta z serwisu aukcyjnego e-Rocks]
