Lelingit (ang. löllingite) jest minerałem o nietypowym wzorze FeAs₂ – czyli byłby to jakiś arsenek żelaza. Występuje często w powiązaniu z bardzo podobnym do niego arsenopirytem FeAsS, w którym żelazo jest na III stopniu utlenienia, a arsen z siarką tworzy jon AsS³⁻. Natomiast w przypadku lelingitu obstawiałbym obecność jakiegoś dimerycznego anionu As₂²⁻ (plus jon Fe²⁺ – ten stopień utlenienia sugeruje struktura krystaliczna) albo może nawet znanego z innych związków (takich jak skuterudyt CoAs₃) tetrameru As₄⁴⁻ (wtedy połączonego z dwoma jonami żelaza II). Minerały te rozróżnia się za pomocą kwasu – arsenopiryt roztwarza się w kwasie azotowym(V) z wydzieleniem siarki pierwiastkowej (lelingit oczywiście siarki nie wydziela, bo jej nie zawiera 🙂 ).
Jest to minerał o wyglądzie metalicznym i zabarwieniu srebrzystym, szarym lub żółtawym. Często wykazuje efekt iryzacji (tęcza na powierzchni, podobnie jak piryt i inne zbliżone minerały). Występuje w mezodermalnych złożach rud metali, w towarzystwie takich substancji, jak wspominany skuterudyt, rodzimy bizmut, nikielin (NiAs), syderyt (FeCO₃). Jest średnio rzadki – MinDat podaje ok. 600 lokalizacji, w tym kilkanaście w Polsce, w większości między Jelenią Górą a Wałbrzychem, kilka na północy Kotliny Kłodzkiej, koło Złotego Stoku.
Po raz pierwszy opisany w 1845 roku po znalezieniu w austriackim Lölling. Twardość 5-5,5, gęstość bardzo duża, bo ponad 7,4 g/cm³. Zrobiłem mały przegląd minerałów pod względem gęstości i wyszło mi, że istotnie bardzo niewiele z nich przewyższa lelingit. Przykładowo nikielin (zwany też nikolitem) ma 7,8; sylwanit (Au,Ag)₂Te₄ od 7,9 do 8,16; petzyt Ag₃AuTe₂ od 8,7 do 9,14; sperylit PtAs₂ 10,58; gęstość uraninitu UO₂ może sięgać 10,95, co wygląda mi na rekord, jeśli nie uwzględniać minerałów będących w rzeczywistości mniej czy bardziej czystymi metalami. Kiedyś za minerał uznawano też tzw. irydosmin, czyli iryd z domieszką osmu (gęstość 19,3) – sam osm ma największą gęstość spośród wszystkich substancji występujących naturalnie w przyrodzie, jednak zawsze pojawia się jako domieszka do innych metali. Wobec tego absolutnym rekordzistą jest iryd 22,7 (niewiele ustępuje mu platyna 21,45). Dla porównania minerałem o najmniejszej gęstości jest… lód (0,99 jako minerał, wszystkie wartości dla temp. 0°C – co jest istotne, bo gęstość najczęściej maleje ze wzrostem temperatury).
Lelingit uzyskuje właściwości magnetyczne po ogrzaniu. Stanowi główne źródło arsenu. Czasami współwystępuje ze złotem, które się wtedy z niego pozyskuje (w Złotym Stoku zawierał 25-30 g Au na tonę kruszcu). Używa się go do wyrobu arszeniku, środków ochrony roślin, a także do utwardzania stopu drukarskiego.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: JF Carpentier, Pascal Chollet, Jason B. Smith, Michael Cline, Th. Brunsperger, JRGL, Rob Lavinsky & irocks.com, anon; ostatnie zdjęcie przedstawia ruiny XIX-wiecznego młyna do kruszenia rudy żelaza, znajdującego się w Lölling, w Austrii]
