Chajdarkanit (ang. khaidarkanite, właściwie po polsku powinien się nazywać ajdarkenit, o czym niżej) jest kolejnym przedstawicielem grupy puchatków – jasnoniebieskie zabarwienie wskazuje, że to minerał miedzi, wzór Na₀,₃₄Cu₄Al₃(OH)₁₄F₃·2H₂O. Twardość 2,5, gęstość 2,84 g/cm³. Nazwa pochodzi od miasta Ajdarken w Kirgistanie, gdzie po koniec XX wieku znaleziono ten minerał w miejscowej kopalni rtęci. Chajdarkanit jest niezwykle rzadki – prócz Kirgistanu odkryto go na razie jeszcze tylko w trzech innych miejscach – w rejonie Fryburga w Niemczech, Salzburga w Austrii i we włoskiej dolinie Degano. Występuje w strefach utleniania złóż rtęciowo-antymonowych.
W 2019 roku brytyjski zespół Minor Noise, grający muzykę dub, wydał płytę „Minerals”, na której wszystkie utwory noszą tytuły będące nazwami minerałów, m.in. ametystu, sfalerytu, malachitu i właśnie chajdarkanitu.
I to wszystko, co da się o nim powiedzieć, więc na deser jeszcze trochę informacji o antymonie. Związki antymonu, jak już kiedyś pisałem, są wykorzystywane przez człowieka od starożytności (np. jako kosmetyki). Antymon był jednym z pierwszych pierwiastków wydzielonych ze związków przez człowieka – arabski uczony Dżabir ibn Hajjan opracował ten proces na początku IX wieku, aczkolwiek metaliczny antymon opisywał już Pliniusz Starszy. W XVIII wieku znaleziono też rodzimy antymon w skorupie ziemskiej. Dziś zaliczamy ten pierwiastek do półmetali, należy do grupy azotowców, ale wygląda jak typowy metal – jest szary i lśniący. Używany jest głównie w postaci stopów z ołowiem i cyną, np. w tradycyjnych akumulatorach samochodowych, ale także do produkcji pocisków i łożysk. Związki antymonu wchodzą też w skład dodatków opóźniających spalanie, stosowanych często przy wytwarzaniu przedmiotów codziennego użytku. Jest raczej miękki (twardość 3) i nie nadaje się do wytwarzania przedmiotów z czystego pierwiastka; w latach 30. XX wieku Chińczycy próbowali bić monetę z antymonu, ale prędko z tego zrezygnowano. Jedna z odmian alotropowych antymonu (otrzymywana w szczególny sposób – przez elektrolizę antymonowodoru) ma właściwości wybuchowe. Po zadrapaniu albo uderzeniu ulega silnie egzotermicznej przemianie w odmianę metaliczną.
[zdjęcia – poza pierwszym – za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: tak_collection, Stephan Wolfsried, Leon Hupperichs, Christian Rewitzer, Yaiba Sakaguchi]
