Sfaleryt, czyli blenda cynkowa, to minerał będący siarczkiem cynku, ZnS (może też zawierać jony żelaza(II) w miejsce jonów cynku). Twardość 3,5-4, gęstość ok. 4 g/cm³. Zabarwienie od żółtego, przez czerwone i brązowe aż do czarnego (przy dużej zawartości żelaza, które powoduje spadek przezroczystości). Głównym zastosowaniem tego minerału jest produkcja cynku, ale kryształy o odpowiedniej wielkości i klarowności są też stosowane w jubilerstwie – nadaje się im wtedy szlif brylantowy, dobrze pasujący do jego względnie dużego współczynnika załamania światła. W promieniach ultrafioletowych sfaleryt wykazuje pomarańczową luminescencję. Wykazuje też luminescencję pod wpływem nacisku mechanicznego (tzw. tryboluminescencja) i ciepła (termoluminescencja). Zjawisko takie dość często występuje w przypadku minerałów siarczkowych, a także zawierających cięższe analogi siarki – selen i tellur.
Pierwotna nazwa sfalerytu, czyli blenda, została nadana w XVI wieku przez Georgiusa Agricolę i pochodzi od niemieckiego Blende, co oznaczało wtedy „oszustwo, maskowanie”, ponieważ mylnie brano czarną odmianę sfalerytu za galenę, czyli rudę ołowiu. Agricola zaś to, przypomnijmy, ojciec geologii, niemiecki humanista, górnik, metalurg i mineralog. Nazwa „sfaleryt” pochodzi od greckiego σφαλεροζ (sphaleros), czyli „zdradziecki, zwodniczy” (z tych samych powodów) i została nadana w połowie XIX wieku.
Sfaleryt ma pochodzenie hydrotermalne, czyli powstaje w wyniku wytrącania się z gorących wód. W związku z tym występuje nie tylko pod powierzchnią ziemi, ale także na dnie mórz i oceanów w okolicach wulkanicznych, w pobliżu kominów hydrotermalnych.
95% cynku produkuje się właśnie ze sfalerytu. Ostatnio mieliśmy groźną sytuację w szczecińskim porcie, gdy okazało się, że statek z transportem koncentratu rudy sfalerytowej ma zawilgocone ładownie. W obecności wilgoci przy dostępnie powietrza siarczek może wydzielać siarkowodór H₂S (silnie toksyczny gaz), który się łatwo utlenia do ditlenku siarki SO₂ (też trującego). Dlatego były problem z rozładunkiem tego transportu, ponieważ zejście do ładowni wiązałoby się z zagrożeniem dla życia. Blenda cynkowa jest cenna także dlatego, że często zawiera domieszki innych metali: kadmu, galu, germanu, indu.
Przy pocieraniu o płytkę porcelanową sfaleryt wydziela siarkowodór, co można rozpoznać po charakterystycznym zapachu zgniłych jaj. Niezawodne strony kamiennomagiczne podają, że sfaleryt uziemia (ale nie wiem, czy w sensie elektrycznym) i energetyzuje. Ten mineralny redbull jest świetnym minerałem na dzisiejsze genderowe czasy, ponieważ harmonizuje męskie i damskie aspekty osobowości. Stymuluje kreatywność, zapobiega wyczerpaniu nerwowemu i zmęczeniu.
Sfaleryt jest jednym z surowców występujących w grze survivalowej SF Astroneer, gdzie prawidłowo służy do otrzymywania cynku.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org]
