Obsydian, czyli szkliwo wulkaniczne, zasadniczo niezbyt pasuje do cyklu o kryształach, ponieważ nie jest kryształem. Dawno temu przy innej okazji pisałem, że dla fizyka czy specjalisty od ciała stałego słowa „kryształ” i „ciało stałe” są synonimami, tzn. ciało stałe musi mieć budowę krystaliczną. Taka budowa charakteryzuje się występowaniem powtarzalnego układu atomów, tzw. komórki elementarnej. Jest ona swoistą cegiełką, przez której powtarzanie tworzy się struktura całego kryształu. Szkła, takie jak zwykłe szkło okienne, ale też i niektóre minerały, takiej struktury krystalicznej nie mają, zatem traktuje się je jak przechłodzone ciecze. Przechłodzona ciecz jest substancją, która powstaje w wyniku bardzo szybkiego ochłodzenia substancji ciekłej – w przypadku obsydianu magmy, zwłaszcza takiej, która weszła w kontakt z wodą.
Pod względem chemicznym obsydian to głównie ditlenek krzemu SiO₂ (podobnie jak zwykłe szkło zresztą). Może zawierać wiele różnych domieszek, jednak to nie one decydują o jego barwie, tylko refrakcja światła na malutkich pęcherzykach w obsydianowej masie. Najczęściej obsydian jest czarny i przypomina wyglądem zestaloną smołę, ale może też być niebieskawy, mahoniowy, złoty, czerwony. Istnieje też odmiana nazywana „obsydianem śnieżnym”, która ma na powierzchni koliste białe wzory wyglądające jak duże śnieżynki. Obsydian nie może być natomiast przezroczysty – oferowane często w Internecie „przezroczyste obsydiany” to tak naprawdę sztuczne szkliwo wytwarzane głównie w Azji południowo-wschodniej. W przyrodzie obsydian tworzy warstwy między innymi skałami albo „buły”, czyli okrągłe egzemplarze o rozmiarach od kilku milimetrów do kilkudziesięciu centymetrów, często pokryte warstwą skrystalizowanego minerału.
Obsydian jest znany ludziom „od zawsze”, pierwsze ślady wykorzystania obsydianu przez człowieka pochodzą sprzed około 700 tysięcy lat! Już Homo erectus wykonywał pięściaki z obsydianu, późniejsze gatunki wytwarzały z niego także ostrza siekier i groty strzał. Podobnie, jak krzemień, obsydian daje się bowiem kształtować w wąskie płytki o ostrych krawędziach. Pierwsze lustra były płytami wypolerowanego obsydianu. Surowiec ten intensywnie wykorzystywali Indianie w obu Amerykach, np. Majowie. Wykonywali z niego talerze, misy, ale także broń, np. niezwykle skuteczne w walce, ostre miecze. Mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej wytwarzali z obsydianu ostre narzędzia oraz źrenice posągów Moai, a ponadto stosowali go do pisania. Nazwa obsydianu została wprowadzona w 320 roku p.n.e. przez Teofrasta, greckiego filozofa, przyjaciela Arystotelesa i jego następcy na stanowisku kierownika Lykeionu. Pochodzi od Rzymianina Obsjusza lub Obsydiusza, który „odkrył” obsydian w Etiopii, lub od Obsjów, jednego z plemion zamieszkujących Etiopię.
Ostrza obsydianowe są ostrzejsze niż ostrza wykonane ze stali narzędziowej – mają grubość zaledwie 3 nanometrów, czyli trzech milionowych milimetra! Dlatego z obsydianu wykonuje się czasem ostrza skalpeli, choć nie są one powszechnie stosowane w medycynie. Obsydian ma też walory zdobnicze – należy do kamieni półszlachetnych. Szlifuje się go w kaboszony, zwłaszcza odmianę o nazwie „łzy Apaczów”. Ponadto z obsydianu wykonuje się obsady dla talerzy gramofonów.
W „Grze o tron” obsydian jest nazywany „smoczym szkłem”. Surowiec o tej nazwie występuje też w wielu grach, w których wydobywa się surowce i wytwarza z nich przedmioty, czyli „craftuje” – np. w Minecrafcie i ARK: Survival Evolved. Magia kamieni twierdzi, że obsydian jest silnie działającym kamieniem leczniczym i może wydobywać z człowieka negatywne emocje i nieprzyjemne prawdy, z którymi trzeba się zmierzyć, aby osiągnąć spokój. Pomaga na artretyzm i skurcze. Lustra z obsydianu służą do przepowiadania przyszłości – można zakupić niedrogo w Internecie (10-centymetrowy krążek kosztuje kilkadziesiąt złotych, zdjęcie trzecie od końca). Innym magicznym zastosowaniem obsydianu jest wytwarzanie kulek lub jaj do ćwiczenia mięśni Kegla (przedostatnie). Na ostatnim zdjęciu obsydian tęczowy.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, poza trzema ostatnimi; ostatnie – able_ground]
