Agardyt cerowy o wzorze CeCu₆(AsO₄)₃(OH)₆·3H₂O, należy do arsenianowych minerałów miedzi, w których występuje domieszka innego kationu na III stopniu utlenienia. Opisywałem już odmiany zawierające itr, lantan i neodym; a wszystkie należą do grupy miksytu – skomplikowanych arsenianów i fosforanów o zabarwieniu zwykle zielonym lub niebieskozielonym.
Taki jest też nasz dzisiejszy bohater: krystalizuje w postaci długich i cienkich jasnozielonych igiełek. Twardość 3-4, gęstość 3,7 g/cm³. Za odrębny minerał uznano go dopiero w 2003 roku, a jego nazwa nie pochodzi od cerowania ani cery, tylko od pierwiastka ceru z grupy lantanowców, liczba atomowa 58. Był to pierwszy odkryty lantanowiec, a dokonali tego w 1803 roku szwedzcy chemicy Jöns Jakob Berzelius i Wilhelm Hisinger, a niezależnie od nich Niemiec Martin Klaproth. I tak się złożyło, że to ten ostatni nadał pierwiastkowi używaną dzisiaj nazwę: „cer”, łac. cerium, pochodzi od Ceres zwanej też Cererą, rzymskiej (ale pochodzenia etruskiego) bogini wegetacji i urodzajów, odpowiedniczki Demeter.
Cer jest typowym metalem (srebrzysty, połysk metaliczny, przewodnictwo) i to dość aktywnym. Na powietrzu w temperaturze pokojowej matowieje i pokrywa się warstewką tlenku, która go pasywuje, czyli ochrania przed dalszym wpływem atmosfery. Ta ochrona nie jest jednak równie dobra, co w przypadku glinu i np. centymetrowy kawałek ceru skoroduje całkowicie w ciągu roku. Rozdrobniony cer jest silnie piroforyczny (zapala się samorzutnie w kontakcie z powietrzem). Cer reaguje też z wodą (z wydzieleniem wodoru), dlatego lepiej go nie lizać 😉 Wykorzystuje się go głównie w postaci związków: tlenek ceru(IV) CeO₂ jest stosowny do chemicznego polerowania oraz do odbarwiania szkła (redukuje powodujące zielone zabarwienie związki żelaza(III) do bezbarwnych połączeń żelaza(II)), a siarczek ceru(III) – jako czerwony pigment. Cer(III) jest też używany jako domieszka przy produkcji fosforów do kineskopów, białych diod świecących oraz zielonych laserów YAG. Pod koniec XIX wieku CeO₂ był ponadto stosowany jako dodatek do tlenku toru(IV), z którego wytwarzano siatki żarowe do lamp gazowych.
Agardyt cerowy jest rzadkim minerałem; co prawda znaleziono go na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, ale są to na ogół pojedyncze stanowiska. Najobficiej występuje w Europie, zwłaszcza w Niemczech, Czechach, w rejonie Aten i na Sardynii. Z uwagi na atrakcyjny wygląd jest dość popularny wśród kolekcjonerów minerałów, niestety strony kamiennomagiczne jeszcze go nie zauważyły.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Edgar Müller × 3 (w tym wiodące), Stephan Wolfsried × 3, Volker Betz, Michael Förch, Elmar Lackner, Uwe Haubenreisser, Gerhard Niceus × 2]
