Skuterudyt (ang. skutterudite) to minerał będący złożonym arsenkiem kobaltu, zawierającym domieszki żelaza i niklu, które są pierwiastkami „spokrewnionymi”. Kiedyś nawet trzy grupy: żelazowce, kobaltowce i niklowce traktowano jako jedną grupę układu okresowego, w stareńkiej już dziś wersji będącą ósmą grupą poboczną (dziś są to odpowiednio ósma, dziewiąta i dziesiąta grupa). Wzór skuterudytu to CoAs₃, a czasem podaje się z uwzględnieniem dokładnego składu, (Co,Fe,Ni)As₂₋₃. Twardość 5,5-6, gęstość 6,5 g/cm³, czyli dość spora.
Nazwa skuterudytu wbrew pozorom nie pochodzi od skutera, tylko od miejsca odkrycia, kopalni Skutterud w norweskiej gminie Modum. Ośrodkiem administracyjnym tej gminy jest miasto Vikersund, dobrze znane miłośnikom skoków narciarskich, gdyż znajduje się tam skocznia mamucia Vikersunbakken, należąca do największych na świecie: PK-200, rozmiar skoczni 240 m. Właśnie na tej skoczni austriacki zawodnik Stefan Kraft ustanowił aktualny rekord świata w długości skoku narciarskiego, lecąc na 253,5 metra.
Po tym odskoku od tematu wracamy do naszego dzisiejszego minerału. Jego nazwę wymyślił austriacki mineralog Wilhelm Karl von Haidinger w połowie XIX wieku, jednak sam minerał był już prawdopodobnie znany dużo wcześniej. Uważany za ojca mineralogii Georgius Agricola, autor 12-tomowego dzieła De re metallica, opisał w 1529 roku podobnie wyglądający minerał o nazwie cobaltum eineraceum. Później określano go też jako kobaltglants, kobaltmalm, minera cobalti cinerea, cobaltum arsenico mineralisatum, a w XIX wieku – arsenikkobaltkies i arsenikkobalt.
Wilhelm von Haidinger był synem mineraloga i siostrzeńcem bankiera van der Nülla, właściciela bardzo cennej i sławnej kolekcji minerałów, do której katalogowania zaproszono niejakiego profesora Mohsa (to właśnie przy tej pracy Mohs wpadł na pomysł ułożenia swojej skali twardości minerałów). Zatem młody von Haidinger zainteresował się mineralogią dzięki książkom na ten temat oraz walającym się po domu egzemplarzom minerałów, a także dzięki kontaktom z Mohsem. Po ukończeniu edukacji Mohs uczynił z niego swojego asystenta w nowo utworzonym muzeum przyrodniczo-etnograficznym w Grazu; von Haidiger miał wtedy 17 lat. Podczas pracy w Grazu opublikował liczne artykuły naukowe, a nawet tłumaczył fundamentalny podręcznik mineralogii Mohsa na angielski. Pracował też w fabryce porcelany należącej do jego braci, a najbardziej znany jest dziś z badań zjawiska pseudomorfizmu, czyli przemiany jednego minerału w inny z zachowaniem jednak cech strukturalnych tego pierwszego. Zasłynął też z tego, że jego oko potrafiło dostrzegać polaryzację światła w postaci wzoru nazywanego dziś figurą albo szczotką Haidigera – podłużnej plamy w kształcie klepsydry. Cechę tę posiada dość spora część populacji; wzór najłatwiej dostrzec na jasnym jednolitym tle, np. na jasnym, pogodnym niebie.
No i znowu pojechaliśmy w dygresje, wracamy do skuterudytu. Minerał ten krystalizuje w postaci srebrzystych, metalicznych wielościanów – czasem dużych, kilkucentymetrowych, a czasem tak małych, że w zasadzie są nierozróżnialne gołym okiem. Charakterystyczny wielościan skuterudytu, pokazany w postaci rysunku na ostatnim zdjęciu, nazywa się kubooktaedrem regularnym. Jest to bryła powstająca w wyniku obcięcia sześciu wierzchołków oktaedru płaszczyznami tworzącymi razem sześcian, stąd inna polska nazwa sześcio-ośmiościan regularny („regularny” bierze się stąd, że jego ścianami są wielokąty foremne: kwadraty i sześciokąty foremne).
Skuterudyt jest dość rozpowszechnionym minerałem; znaleziono go na wszystkich kontynentach poza Antarktydą, w tym na Grenlandii oraz na dnie Atlantyku, w obszarze hydrotermalnym Aszadze, znajdującym się mniej więcej na szerokości geograficznej Dakaru i Managui. W Polsce występuje tradycyjnie w regionie Jeleniej Góry i Wałbrzycha, ale też i w okolicy Polkowic.
Minerał ten jest lekko toksyczny z uwagi na zawartość arsenu, wykazuje niskie przewodnictwo elektryczne i rozważa się jego zastosowanie jako materiału termoelektrycznego (czyli rozgrzewającego się w wyniku przepływu prądu).
Strony kamiennomagiczne utrzymują, że skuterudyt jest kamieniem harmonii powszechnej (dobrze, że nie przedustawnej), który nadaje się do stosowania w medytacji i ułatwia wtedy rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów. Znakomicie się sprawdza przy aktywowaniu mocy szamańskich i przekazywaniu wieści z wnętrza Wszechświata. Jest napełniony stałą energią, która zapewnia stymulację w kierunku wyższej świadomości i oświecenia. Co ciekawe, strona-sklep, z której zaczerpnąłem te rewelacje, informuje, że sprzedawane skuterudyty mogą czasami zawierać arsen, co budzi pewne wątpliwości, czy rzeczywiście są skuterudytami…
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Rob Lavinsky & irocks.com × 2, Christian Bracke, Nik Nikiforou, Kiyoshi Kiikuni, Rock Currier, Enrico Bonacina, Carles Millan, Price Down Minerals]
