Caworyt (ang. tsavorite) jest odmianą grosularu (grossularu), należy zatem do rodziny granatu. Wzór Ca₃Al₂(SiO₄)₃, twardość 7-7,5, gęstość ok. 3,6 g/cm³. Zielone zabarwienie nadają mu domieszki wanadu(III) i chromu. Kamienie z dużą zawartością chromu mają różowy odcień. Pod względem barwy jest bardzo podobny do szmaragdu, ma jednak o wiele większy współczynnik załamania światła, 1,74 (szmaragd 1,57). Ten parametr jest bardzo istotny w jubilerstwie, gdyż zwiększa natężenie blasku oszlifowanych klejnotów. Caworyt jest też mniej kruchy od szmaragdu, który często zawiera osłabiające go inkluzje.
Caworyt odkryto względnie niedawno w Tanzanii, zaś jego nazwa pochodzi od Parku Narodowego Tsavo w Kenii (zaproponował ją prezes Tiffany & Co., Henry Platt). Większość jego znalezisk pochodzi właśnie z tych dwóch krajów Afryki kontynentalnej oraz Madagaskaru. MinDat podaje też jedno miejsce na Antarktydzie, na Ziemi Królowej Maud.
Odkrywcą tej odmiany grosularu jest szkocki geolog i poszukiwacz kamieni szlachetnych Campbell Bridges, który znalazł go po raz pierwszy w 1967 na terenach przygranicznych Tanzanii. Tanzania nie chciała jednak przyznać mu koncesji na wydobycie, więc widząc, że formacja geologiczna, w której znalazł caworyt, rozciąga się także na teren Kenii, rozpoczął poszukiwania po drugiej stronie granicy – i odniósł sukces w 1971 roku. Kenia udzieliła mu pozwolenia na wydobycie i Bridges mógł zacząć próby wprowadzenia caworytu do handlu. Był bowiem przekonany, że z uwagi na przejrzystość, soczyste zabarwienie i – co bardzo cenne w biżuterii – twardość znajdzie on zastosowanie w jubilerstwie. Wejście na rynek i popularyzację caworyt zawdzięcza firmie Tiffany. Niestety ostatecznie ten piękny kamień nie przyniósł szczęścia swemu odkrywcy – w 2009 roku Bridges i jego syn zostali zamordowani przez miejscową mafię, która próbowała przejąć kontrolę nad kopalnią.
Zwykle caworyty nadające się do zastosowań jubilerskich mają wagę kilku karatów, ale w 2006 roku znaleziono egzemplarz ważący 925 karatów (185 g), który po oszlifowaniu fasetkowym dał klejnot o wadze 325 karatów (65 g), prawdopodobnie największy fasetkowy caworyt na świecie. Biżuterię z caworytem należy chronić przed gorącem i kwasami.
Caworyt to bardzo stary minerał – powstał w epizodzie metamorficznym obejmującym wiele fałdowań warstw skalnych, który miał miejsce w neoproterozoiku. Liczy sobie sześćset milionów lat, czyli jest praktycznie rówieśnikiem organizmów wielokomórkowych (najstarsze, jakie znamy, pojawiły się właśnie wtedy, w okresie zwanym ediakarem).
Strony kamiennomagiczne utrzymują, że caworyt jest kamieniem dobroci, powodzenia, żywotności, wigoru i współczucia. Jako rodzaj granatu caworyt bywa łączony z sercem i miłością, więc często spotyka się pierścionki zaręczynowe z tym kamieniem. Noszenie biżuterii z caworytem łagodzi obawy finansowe. I nic w tym dziwnego, skoro ceny błyskotek z dużymi egzemplarzami bywają pięciocyfrowe.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: Saphira Minerals, Rob Lavinsky & irocks.com, Martin Mineral, JSS]
