Saponit to minerał o skomplikowanym wzorze Ca₀.25(Mg,Fe)₃((Si,Al)4O₁₀)(OH)2·nH2O i bardzo różnorodnym wyglądzie. Na ogół tworzy brązowe lub żółtawe kulki lub kurczaczki, ale może też być bezbarwny, a domieszka miedzi czyni go zielonym lub niebieskofioletowym. Twardość 1,5-2, gęstość ok. 23 g/cm³. Jest miękki i plastyczny. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa sapo „mydło”, ponieważ minerał ten czasami wygląda jak mydło i przypomina mydło w dotyku. Ten efekt nie powinien dziwić, ponieważ saponit zawiera jony OH⁻, które po rozpuszczeniu w pocie nadają mu odczyn zasadowy i nieco nadgryzają naskórek. Wrażenie śliskości wywołują złuszczone komórki naskórka – mydło działa dokładnie tak samo, tylko mocniej. Dlatego nazbyt gorliwe mydlenie się może uszkodzić skórę (nie żebym zniechęcał do mycia się).
Saponit jest minerałem ilastym z grupy smektytów i występuje w wielu miejscach na całym świecie. Znajduje się go także w Polsce, np. w okolicy Ząbkowic Śląskich i Sobótki, ale także w pobliżu Alwerni (miasto między Chrzanowem a Krakowem). Odkryto go w Kornwalii i po raz pierwszy opisano w 1840 roku, aczkolwiek pierwotnie z uwagi na różnice wyglądu poszczególne postacie saponitu uważano za odrębne minerały. Sprawa wyjaśniła się dopiero – jak w wielu innych przypadkach w mineralogii – po zbadaniu struktury wewnętrznej metodą dyfrakcji rentgenowskiej. Nie wchodząc w szczegóły, można w uproszczeniu powiedzieć, że metoda ta polega na prześwietleniu kryształu promieniami X, co daje dokładne dane o rozmieszczeniu atomów w przestrzeni. No i jeśli dwie substancje uważane za różne mają analogiczne rozmieszczenie atomów i inne szczegóły budowy, to muszą być tym samym…
Saponit występuje w żyłach hydrotermalnych, ale znajduje się go też w chondrytach węglistych (rodzaj meteorytów kamiennych). W Kornwalii stosowano go w fabryce porcelany, poza tym czasem dodaje się go do mydeł. Jest też używany jako dodatek do tynków, którego zadaniem jest zwiększenie podatności mieszaniny tynkowej na pompowanie. Dodanie saponitu zapobiega zbrylaniu się tynku zarówno podczas nakładania, jak i wysychania, ponieważ ma on właściwości żelujące. Mieszanki z saponitem są używane do wyściełania dna sadzawek i stawów, gdyż jest on nieprzepuszczalny dla wody. Jeszcze innym zastosowaniem saponitu jest oczyszczanie ścieków, z których wytrąca zarówno metale ciężkie, jak i substancje białkowe. Syntetyczne glinki zawierające saponit mają też właściwości katalityczne w procesach przeróbki węglowodorów (np. przy produkcji benzyny). Znane są też indyjskie figurki rzeźbione w saponicie. No proszę, niby taki niepozorny, a jaki przydatny. Niestety, dla magików od kamieni jest zbyt prozaiczny.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, autorzy: T. Kennedy, Elmar Lackner, Ko Jansen, R. J. Martin]
