Rutyl jest minerałem tytanu o prostym składzie – to ditlenek tytanu o wzorze TiO₂. Mimo tego może przyjmować bardzo różne zabarwienie: krwistoczerwone, brązowożółte, czerwonobrązowe, żółte, szaroczarne, czarne, brązowe, niebieskawe lub fioletowe – a co najciekawsze, sam ditlenek tytanu w stanie czystym jest biały. Nazwę „rutyl”, pochodzącą od łacińskiego rutilus „czerwonawy”, wprowadził niemiecki geolog Abraham Gottlob Werner, jeden z twórców tej nauki, w 1800 roku. Po raz pierwszy rutyl został jednak opisany znacznie wcześniej, bliżej połowy XVIII wieku. Twardość 6-6,5, gęstość ok. 4,2 g/cm³. Rutyl jest jedną z pięciu występujących w przyrodzie postaci ditlenku tytanu, tą najpowszechniejszą (widzieliśmy wcześniej brukit).
Rutyl wyróżnia się bardzo wysokim współczynnikiem załamania światła, wyraźną dwójłomnością (czyli rozszczepieniem promienia światła na granicy faz kryształ/powietrze) i dyspersją. Zabarwienie rutylu pochodzi od domieszek innych metali, takich jak żelazo, niob i tantal. Minerał ten występuje w wysokotemperaturowych i wysokociśnieniowych skałach metamorficznych oraz w skałach magmowych. W Polsce znajduje się go raczej rzadko. Malutkie igły rutylu zawarte w innych minerałach odpowiadają za efekt gwiaździstości (asteryzm) takich kamieni, jak szafiry, rubiny. Rutyl jest też bardzo częstym składnikiem piasku.
Rutyl ma wiele zastosowań. Jest np. półprzewodnikiem, może pełnić funkcję katalizatora w różnych procesach chemicznych, a w postaci drobno sproszkowanej stanowi biały pigment i wypełniacz wykorzystywany podczas produkcji papieru, tworzyw sztucznych, farb, pasty do zębów. Jest także stosowany do produkcji tytanu i materiałów ogniotrwałych. Nanocząstki TiO₂ bardzo wydajnie pochłaniają promieniowanie ultrafioletowe, dlatego tego związku używa się też w filtrach przeciwsłonecznych (kremach chroniących przed nadmiarem UV). W ostatnich latach stosowanie nanocząstek TiO₂ budzi jednak rosnące kontrowersje, tak ze względów ekologicznych, jak i z powodu możliwej rakotwórczości tej substancji (przy wdychaniu). W 2020 roku we Francji zakazano jego stosowania w pastach do zębów, a od 2021 roku UE planowała całkowity zakaz stosowania ditlenku tytanu jako dodatku do żywności (w USA niektóre firmy wycofały się z jego użycia już w poprzedniej dekadzie). Jednak organizacje zajmujące się bezpieczeństwem żywności w Wielkiej Brytanii uznały, że nie przyłączą się do tego zakazu.
Syntetyczny rutyl, wytwarzany od 1948 roku, jest wykorzystywany w optyce, a także jako półprzewodnik i katalizator oraz materiał do pokrywania elektrod spawalniczych.
W mandze i anime Houseki no Kuni Rutile jest jednym z Klejnotów – lekarką, zajmującą się głównie leczeniem uszkodzonych Klejnotów. Akcja samej mangi rozgrywa się w bliżej nieokreślonej przyszłości, na planecie zniszczonej przez sześć wielkich meteorytów, na której powstała nowa forma życia – czyli właśnie Klejnoty. Głównym elementem fabuły jest walka Klejnotów ze śmiertelnie groźnymi Lunarianami, którzy chcą zmienić Klejnoty w zwykłe ozdoby.
Natomiast strony kamiennomagiczne twierdzą, że rutyl jest kamieniem pomagającym w rozwijaniu umiejętności parapsychicznych. Służy też leczeniu uzależnień i równoważeniu układu trawiennego i krwionośnego. Pomaga uziemiać energie drgań o wysokiej częstotliwości i stymuluje przepływ energii przez czakry.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org, z wyjątkiem ostatniego przedstawiającego Rutile]
