Piroksmangit (ang. pyroxmangite) jest minerałem manganu, o prostym wzorze MnSiO₃ (metakrzemian manganu(II)). Zabarwienie od różowego przez czerwone do brązowego. Twardość 5,5-6, gęstość ok. 3,7 g/cm³. Nazwa pochodzi stąd, że należy do grupy piroksenów i zawiera mangan, obviously. Piroksmangit powstaje pod wysokim ciśnieniem we względnie niskiej temperaturze, występuje w złożach metamorficznych zawierających dużo manganu. Występuje na całym świecie i tworzy czasem duże, klarowne kryształy – takie egzemplarze pochodzą najczęściej z wyspy Honsiu i Brazylii. Jednak w jubilerstwie jest wykorzystywany bardzo rzadko z uwagi na trudności w oszlifowaniu. Znany od początku XX wieku.
Wedle stron kamiennomagicznych działa na serce fizyczne (a to mamy jakieś inne? w sensie narządu), pomaga na zawał i w rekonwalescencji po operacjach na sercu. Pani, która tworzy stronę, na jakiej się tu opieram, napisała, że odczuła piroksmangit silnie w dolnych czakrach (cóż za intymne szczegóły, nie jestem pewien, czy chciałem o tym wiedzieć), potem natężenie energii kamienia wzrosło i miała wrażenie, jakby jej serce otwarło się na oścież. Lekarza!
A teraz dalszy ciąg powtórki z geologii. Skały osadowe są grupą skał powstających z materiału rozdrobnionego (fizycznie lub chemicznie, czasem z udziałem organizmów żywych), który następnie skupia się i tworzą warstwy – w rezultacie np. wytrącania się z roztworu wodnego albo osiadania zawiesiny (ten proces nazywa się sedymentacją). Wyróżnia się wśród nich cztery lub pięć kategorii (tą piątą są skały piroklastyczne, według niektórych klasyfikacji zaliczane jednak do skał wulkanicznych).
1. Skały organogeniczne, czyli powstające z udziałem organizmów żywych, obejmują niektóre wapienie (muszlowce – skały powstałe z wapiennych muszli), kredę, radiolaryt (zbudowany głównie z krzemionkowych skorupek promienic zwanych też radiolariami), węgle kopalne, diatomity (powstałe głównie z pancerzyków jednokomórkowych glonów zwanych okrzemkami).
2. Skały chemogeniczne powstają w wyniku rozpuszczenia składników innych skał i ponownego ich wytrącenia wskutek parowania lub reakcji chemicznych. Należy do nich wiele bardzo znanych i ważnych surowców: wapienie, dolomit, kwarcyt, krzemień, gips, anhydryt, sól kamienna, fosforyt, siarka rodzima. Czasem w powstawaniu skał z tej grupy także uczestniczą organizmy żywe – np. guano jest skałą (serio) powstającą z odchodów ptasich i zawiera dużo fosforanów wapnia i magnezu oraz związków azotu, takich jak kwas moczowy, białka, amoniak, azotany. Dlatego było przez długi czas wielce cenione i stosowane jako nawóz w rolnictwie. Jak już kiedyś pisałem, pod koniec XIX wieku toczyła się nawet wojna o złoża guana, tzw. wojna saletrzana (z udziałem Chile, Boliwii i Peru).
3. Skały rezydualne, zwane też regolitami, stanowią pozostałość po częściowym zwietrzeniu skały pierwotnej – czyli powstają na miejscu, bez fazy transportu. Do najważniejszych skał tego typu należą boksyty, zawierające dużo związków glinu i stanowiące rudę tego pierwiastka. Innym rodzajem takiej skały jest terra rossa, czyli „czerwona ziemia”, zawierająca dużo żelaza i stanowiąca główny składnik gleby w krajach śródziemnomorskich. Kto był np. we Włoszech lub na Bałkanach, ten wie.
Regolity znaleźliśmy także na innych ciałach niebieskich. Na Marsie powstały wskutek erozji podobnej jak na Ziemi, tylko znacznie mniej intensywnej. Na Księżycu i planetoidach są wynikiem rozkruszania materiału skalnego przez meteoryty (w tym drugim przypadku – także wskutek zderzeń planetoid między sobą). Regolit występuje ponadto na największym księżycu Saturna, Tytanie – tam jednak ma nieco odmienny charakter, ponieważ składa się z silnie rozdrobnionego lodu wodnego. Na Tytanie jest tak zimno, że lód nigdy nie topnieje i jest twardy, nomen omen, jak skała. Przewiduje się zastosowanie marsjańskiego i księżycowego regolitu jako materiału budowlanego. Po zmieszaniu z wodą, uformowaniu i wyschnięciu powinien zastygać niczym beton.
4. Skały okruchowe, powstające po rozdrobnieniu starszych skał i przeniesieniu okruchów na nowe miejsca przez wiatr lub wodę. Należą do nich m.in. piaskowce, less, muły, iły.
Warto zauważyć, że skały osadowe mogą powstawać z materiału pochodzącego zarówno ze skał wulkanicznych, jak i metamorficznych.
[zdjęcia za pośrednictwem strony mindat.org]
